Thymus daenensis (آويشن) بررسي تاثير كودهاي ازته، فسفره و پتاسه بر عملكرد گياه دارويي

خلاصه

Thymus daenensis يكي از گونه‌هاي دارويي بومي كشور ايران است كه به‌صورت خودرو در مناطق مختلف كشور ديده مي‌شود. به علت داشتن تركيبهاي مؤثر مشابه با گونه استاندارد (T. vulgaris) مي‌تواند در صنايع دارويي، بهداشتي و غذايي مورد استفاده قرار گيرد بررسي امكان كشت و توليد انبوه اين گونه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. اين تحقيق با هدف بررسي تأثير عناصر NPK بر روي عملكرد سرشاخه گلدار گياه در سال زراعي 1376 در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان اجرا گرديد. در اين ازمايش عملكرد سرشاخه گلدار گياه تحت تأثير چهار سطح كود ازته (صفر، 150، 200 و 250 كيلوگرم برمبناي ازت خالص در هكتار)، سه سطح كود فسفره (صفر، 100 و 150 كيلوگرم بر مبناي P2O5 در هكتار) و سه سطح كود پتاسه (صفر، 50 و 100 كيلوگرم پتاسيم بر مبناي K2O در هكتار) با استفاده از آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار مورد ارزيابي قرار گرفت كه كودهاي ازته و فسفره موجب افزايش عملكرد وزن خشك سرشاخه گرديدند.
واژه‌هاي كليدي: ازت، فسفر، پتاسيم، عملكرد، آويشن

 

مقدمه

بخش بيشتر گياهان دارويي در كشور از عرصه‌هاي طبيعي اين گياهان جمع‌آوري مي‌گردد و بنابراين اصول بهداشتي و فني در جمع‌آوري، خشك كردن و بسته بندي آنها كمتر رعايت مي‌شود (2). علاوه بر اين بهره‌برداري بي رويه در طبيعت باعث تخريب رويشگاههاي اين گياهان شده است. بنابراين كشت زراعي اين گونه‌ها و تلاش براي افزايش عملكرد آنها در واحد سطح اهميت دارد. از جمله بيماريهاي شايع و با اهميت، بيماريهاي قارچي و ميكروبي هستند كه با استفاده از تركيبهاي فنلي آويشن مي‌توان به نحو مؤثري با برخي از آنها مقابله كرد (1).
گياه T. daenensis به دليل داشتن بتا - كاريوفيلن، تيمول و كارواكرول به عنوان ضدالتهاب، مسكن، ضدميكروب و مؤثر در تسكين علائم سرماخوردگي كاربرد دارد (4). تيمول موجود در گياه T. daenensis داراي اثر آنتي سپتيكي 20 برابر فنل و اثرات سمي كمتر از آن مي‌باشد (5). از روغن‌هاي اين گياه به عنوان اسانس مطبوع كننده، دئودورانت، ضدعفوني كننده و ضدسرفه همچنين در دهان شويه‌ها و غرغره‌ها بكار مي‌رود (3 و 5). بر اساس بررسيهاي انجام شده تا كنون هيچ‌گونه تحقيقي در مورد تاثيركودها بر روي عملكرد سرشاخه گلدار گياه T. daenensis انجام نشده و براي اولين بار اين آزمايش انجام شد.
 

مواد و روشها

پس از انتخاب زمين در ايستگاه تحقيقاتي شهيد فزوه در اواسط مهر ماه 1375 زمين شخم زده شد و در اسفند همان سال زمين طبق نقشه طرح آماده سازي و كودهاي فسفاته و پتاسه يك ماه قبل از كشت در كرتها توزيع شد. در اين تحقيق تاثير چهار سطح كود ازته (صفر، 150، 200 و 250 كيلوگرم برمبناي ازت خالص در هكتار)، سه سطح كود فسفره (صفر، 100 و 150 كيلوگرم بر مبناي P2O5 در هكتار) و سه سطح كود پتاسه (صفر، 50 و 100 كيلوگرم پتاسيم بر مبناي K2O در هكتار) برعملكرد سرشاخه گلدار گياه با استفاده از آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار مورد ارزيابي قرار گرفت. بذرهاي مورد استفاده از تعدادي بوته گياه كه از نظر رشد رويشي كاملاً يكنواخت بودند تهيه گرديد. كشت در اول ارديبهشت ماه 1376 روي پشته‌ها به فاصله 50 سانتيمتر روي پشته‌هايي كه به فاصله 30 سانتيمتر ايجاد شده بودند انجام شد.
در مرحله گلدهي سرشاخه گلدار گياه جمع‌آوري و در شرايط يكسان و سايه خشك و توزين گرديد. علاوه بر اين ميزان جذب عناصر NPK در گياه اندازه‌گيري شد و نتايج حاصل توسط برنامه كامپيوتري S.A.S تجزيه آماري گرديد و ميانگين‌ها توسط آزمون چند دامنه دانكن در سطح احتمال 1 درصد مقايسه شدند.

 

نتايج و بحث

بر اساس نتايج بدست آمده در اين آزمايش, كودهاي ازته و فسفره موجب افزايش عملكرد وزن خشك سرشاخه گلدار گياه گرديدند، به‌طوري كه با افزايش كود ازت به خاك سرشاخه گلدار به ميزان 3142 كيلوگرم وزن خشك در هكتار در تيمار 250 كيلوگرم ازت در هكتار توليد شد. با افزايش كود فسفره به خاك نيز روند افزايش مشاهده گرديد، به‌طوري كه حداكثر ميزان سرشاخه گلدار خشك در هكتار در تيمار 150 كيلوگرم فسفر به ميزان 2930 كيلوگرم توليد شد. كه براي هر دو عنصر ازت و فسفر ميزان توليد سر شاخه گلدار خشك نسبت به شاهد در سطح احتمال 1 در صد معني‌دار است. اختلاف بين مقادير مختلف كود پتاسه براي افزايش عملكرد وزن خشك سرشاخه گلدار معني‌دار نبود. بين عناصر ازت و فسفر براي افزايش عملكرد وزن خشك سرشاخه گلدار گياه اثر متقابل مشاهده گرديد، به‌طوري كه حداكثر عملكرد وزن خشك سرشاخه گلدار با ميانگين 3552 كيلوگرم در هكتار در تيمار 200 كيلوگرم ازت و 150 كيلوگرم فسفر در هكتار توليد شد. در مجموع نتايج اين آزمايش نشان مي‌دهد كه مقدار 200 كيلوگرم ازت به همراه 150 كيلوگرم فسفر در هكتار و مقدار پتاسيم قابل جذب كه بتواند حداقل جذب 14/2 درصد در وزن خشك (حداكثر ميزان پتلسيم جذب شده در گياه) را براي گياه تأمين نمايد موجب افزايش محسوس عملكرد وزن خشك سرشاخه گلدار گياه خواهد شد. استفاده بيش از حد كودهاي شيميايي ممكن است باعث كاهش كيفيت مواد موثر گردد كه براي هرگونه گياهي بايد مورد تحقيق و بررسي قرار گيرد. علاوه بر اين تاثيرات سوء زيست محيطي ناشي از مصرف اين كودها بايد مد نظر قرار گيرد.