توانمندي منطقه كاشان در زراعت گياه دارويي خارمريم

خلاصه

خارمريم (Silybum Marianum (L) Gaerth. ) ، گياهي بوته‌اي خاردار ، دو ساله ، داراي برگهاي طوقه‌اي درشت و ابلق و ساقه گل دهنده منتهي به كاپيتولهاي بزرگ مي‌باشد. اين گياه متعلق به خانواده كاسني (Compositae) است. در اين تحقيق به منظور مطالعه زراعت اين گياه در منطقه كاشان ، به دو روش كرتي و نواري ، بذرهاي گياه به صورت مستقيم كشت شد. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد كه مناسب ترين زمان كشت مستقيم بذر در مزرعه ، اوائل فصل پاييز مي‌باشد. كشت نواري ( رديفي ) كه فواصل بوته‌ها 30 تا 50 سانتيمتر و فواصل رديفها 2 تا 5/2 متر از يكديگر ، بهترين بازده توليد محصول را نشان داد. چرخة رويشي گياه ، هفت ماه و دوره زايشي سه ماه مي‌باشد. ميانگين عملكرد بازده توليد بذر در هكتار ، بين 1200 تا 1500 كيلو گرم برآورد شد. همچنين متوسط توليد ساليانه علوفه خشك گياه ، 4 تا 5 تن در هكتار مي‌باشد. تنها آفت مشاهده شده در روي گياه ، كرم برگ خوار مي‌باشد كه در صورت مبارزه شيميايي ، قابل كنترل مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: خارمريم، گياه دارويي، كاشان

 

مقدمه

خار مريم(Silybum Marianum (L) Gaerth. ) گياهي بوته‌اي خاردار ، يكساله و يا دو ساله و متعلق به خانواده كاسني (Compositae) مي‌باشد. برگهاي ابلق گياه به صورت طوقه‌اي در فصل پاييز و زمستان رشد و نمو نموده و ساقه گل دهنده ( گل آذين‌هاي كاپيتول ) در اوائل بهار به تدريج ظاهرمي گردد. خارمريم اغلب در نواحي شمالي و جنوبي كشور به عنوان علف هرز در حاشيه مزارع ، اطراف جويبارها و پيرامون باغها و اراضي كشاورزي متروكه مي‌رويد.(1) اين گياه در شرايط اقليمي كاشان داراي چرخة حياتي دو ساله مي‌باشد. امروزه به واسطه مواد موثره موجود در بذرهاي خار مريم ، از جمله گياهان دارويي با ارزش بشمار مي‌آيد كه در اغلب نقاط كشور به صورت زراعي كشت و پرورش مي‌يابد. تركيبهاي موجود در بذرهاي گياه در پيشگيري و درمان آسيبهاي توكسيك ، متابوليك ناشي از مواد مختلف و نيز در درمان هپاتيت حاد، از اهميت خاصي برخوردار است (2و3).
 

روش تحقيق

در طي اين بررسي ، پس از آماده سازي خاك بستر كاشت در سطح مزرعه آزمايشي ، عمليات كاشت مستقيم بذرهاي بوجاري شده طي دو فصل بهار و پاييز ، به صورت نواري و كرتي انجام گرفت. شيوه آبياري سنتي ( ثقلي) و سيستم آبياري تحت فشار ( قطره‌اي با استفاده از لوله هايType) براي بذرهاي كاشته شده ، اجرا شد. تقويم حياتي گياه از زمان كاشت بذر تا مرحله بذردهي ( چرخة كامل حياتي گياه ) يادداشت برداري شد. پس از رسيدن تدريجي بذرها در اواسط بهار ، مرحله برداشت و جمع آوري كاپيتولها به شيوه مكانيكي انجام گرفت. پس از بوجاري بذرها ، ميانگين توليد بذر در هكتار ارزيابي شد. آفات و بيماريهاي شايع در روي گياه ، به خصوص در اواسط بهار به طور مشاهده‌اي يادداشت شد.
 

نتايج و بحث

نتايج حاصل از اجراي چنين طرحي طي سه سال در دشتهاي منطقه كاشان نشان داد كه بهترين زمان كشت مستقيم بذر در عرصه مزرعه ، اوائل فصل پاييز مي‌باشد. طي فصل پاييز و زمستان ، اندازه برگهاي طوقه‌اي گياه بيش از 30 تا 40 سانتيمتر بالغ مي‌گردد و ساقه‌هاي گل دهنده در اواسط فروردين ماه ظاهر مي‌شوند. ميوه‌ها نيز طي 40 تا 50 روز تا اواخر خرداد ماه به تدريج مي‌رسند. كشت رديفي كه فواصل بوته‌ها 30 تا 50 سانتيمتر و فواصل خطوط 2 تا 5/2 متر از يكديگر ، بهترين بازده در توليد محصول را به همراه داشت. شيوه آبياري مناسب براي كشت انبوه ، آبياري تحت فشار به شيوه قطره‌اي با استفاده از لوله‌هاي Type ، بازده مناسبي را نشان داد. طول دوره حياتي گياه از اوائل مهر ماه آغاز و در اواسط تير ماه به اتمام مي‌رسد. چرخة رويشي گياه نزديك به هفت ماه يعني تا اواسط فروردين ماه ادامه مي‌يابد و ساقه‌هاي گل دهنده، اوائل ارديبهشت ماه و بذرهاي گياه در اواسط خرداد ماه تا اواسط تير ماه مي‌رسند. عمق نفوذ ريشه‌هاي گياه در خاك حاصلخيز رسي - شني ، 60 تا 90 سانتيمتر و به صورت مخروطي است. ميانگين عملكرد بازده توليد بذر در هكتار ، بين 1200 تا 1500 كيلوگرم برآورد شد. متوسط توليد ساليانه علوفه خشك گياه 4 تا 5 تن در هكتار مي‌باشد. در بررسي برآورد نياز آبي گياه به شيوه غرقابي ، نشان داد كه ميزان آب مورد نياز گياه مشابه زراعت گندم در منطقه كاشان مي‌باشد. تنها آفت مشاهده شده در روي گياه ، شته سياه و سبز و كرم برگ خوار مي‌باشد كه در اواسط ارديبهشت ماه ظاهر مي‌شود و در صورت عدم مبارزه چند نسل تجديد حيات مي‌يابد.