اثر بستر كشت و غلظت‎هاي مختلف IBA در ريشه‎زايي قلمه‎هاي ژينكو بيلوبا

خلاصه

در اين آزمايش اثر غلظت‎هاي مختلف ايندول بوتيريك اسيد (IBA) و بسترهاي ريشه‎زايي بر ريشه‎دار شدن قلمه‎هاي ساقه برگدار ژينكو بيلوبا در گلخانه مجهز به سيستم مه‎پاش مورد ارزيابي قرار گرفت. محدوده غلظت‎هاي IBA شامل 0، 2000، 4000، 6000 و 8000 پي‎پي‎ام بود و بستر ريشه‎زايي استفاده شده شامل ماسه، پرليت و مخلوط ماسه و پرليت به نسبت حجمي مساوي بود. قلمه‎ها به طول 15 سانتي‎متر از درختان نر بالغ تهيه شدند و پس از ضد عفوني با محلول قارچكش بنوميل و تيمار با غلظت‎هاي مختلف هورمون در بسترهاي كشت قرار گرفتند. كاربرد IBA به طور معني‎داري درصد ريشه‎زايي و تعداد ريشه در هر قلمه را افزايش داد. اثر بستر كشت بر روي درصد قلمه‌هاي ريشه‎دار شده و تعداد ريشه در هر قلمه معني‎دار نبود.
واژه هاي کليدي : ريشه زايي ، ژينکو بيلوبا
 

مقدمه

درخت ژينكو با نام علمي Ginkgo biloba L. از خانواده Ginkgoaceae، يكي از قديمي‎ترين گونه‎هاي درختي روي زمين است. اين درخت به محدوده وسيعي از اقليم‎ها و شرايط نامساعد، آلودگي هوا، گرد و خاك و دود شهر‎ها مقاومت دارد و بوسيله قارچ، حشرات و بيماريها آسيب نمي‎بيند (2، 4، 6). بذر و برگ آن داراي خواص دارويي است و براي رفع مشكلات تنفسي از قبيل آسم، برونشيت، از دست رفتن شنوايي، ضعف گردش خون، آلزايمر، افسردگي و اضطراب بكار مي‎رود (2، 6). اين گياه دو پايه بعد از 35-20 سال وارد مرحله زايشي مي‎شود. با توجه به اينكه جهت توليد بذر به زمان طولاني نياز دارد، تكثير غير‎جنسي براي توليد گياه ترجيح داده مي‎شود. در حالي كه به منظور استفاده زينتي، همواره از پايه‎هاي نر اين گياه استفاده مي‎شود زيرا درختان ماده توليد ميوه‎هاي سمي مي‎كنند (2، 3).
 

مواد و روشها

جهت انجام آزمايش، قلمه‎هاي نيمه خشبي برگدار از پايه‎هاي نر ژينكو موجود در ايستگاه تحقيقات لاهيجان تهيه شد. قلمه‎ها به طول 15 سانتي‎متر و حداقل داراي سه جوانه بودند. به منظور ضدعفوني و پيشگيري از آلودگي‎هاي قارچي، قلمه‎ها قبل از قرار گرفتن در بستر‎هاي كشت با قارچكش بنوميل به غلظت 5/1 در هزار ضدعفوني شدند و سپس انتهاي قلمه با هورمون ايندول بوتيريك اسيد (IBA) به غلظت‎هاي 2000, 4000, 6000 و 8000 پي‎پي‎ام به روش فروبري سريع تيمار شدند. بسترهاي كشت مورد استفاده شامل ماسه (با قطر كمتر از 1 ميليمتر)، پرليت (با قطر بين 1 تا 2 ميلي‎متر) و مخلوط ماسه و پرليت با نسبت حجمي مساوي بود. كاشت قلمه‎ها در گلخانه مجهز به مه‎افشاني صورت گرفت. طرح استفاده شده در اين آزمايش اسپليت پلات در قالب بلوك‌هاي كامل تصادفي بود. داده‎هاي حاصل از آزمايش با استفاده از نرم‎افزاز آماري SAS مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت و مقايسه ميانگين‎ها از طريق آزمون دانكن بدست آمد.
 

نتايج و بحث

نتايج حاصل از تجزيه آماري نشان داد كه بستر كشت بر روي درصد قلمه‎هاي ريشه‎دار شده اثر معني‎داري ندارد. همچنين نتايج نشان داد كه غلظت‎هاي مختلف هورمون بر روي درصد قلمه‌هاي ريشه‎دار شده اختلاف معني‎دار داشته است. با توجه به آزمون دانكن مشخص ‎شد كه تيمار شاهد با كمترين درصد قلمه‌هاي ريشه‌دار شده تفاوت معني‎داري با تيمارهاي هورموني دارد. بيشترين درصد قلمه‌هاي ريشه‌دار شده متعلق به غلظت 4000 پي‎پي‎ام است. هر چند غلظت‎هاي 2000، 6000 و 8000 پي‎پي‎ام نيز تفاوت معني‎داري با غلظت 4000 پي‎پي‎ام ندارند و در يك گروه قرار مي‎گيرند. نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده‎ها نشان داد كه بستر كشت بر روي تعداد ريشه در هر قلمه اثر معني‎داري ندارد. درحاليكه غلظت‎هاي مختلف هورمون بر روي تعداد ريشه در هر قلمه اختلاف معني‎داري دارند. مقايسه ميانگين‎ها نشان داد كه غلظت‎هاي 4000 و 6000 پي‎پي‎ام داراي بيشترين تعداد ريشه در هر قلمه بودند. اين موضوع به اثبات رسيده است كه اكسين تشكيل ريشه نابجا در قلمه‎هاي ساقه را از طريق تحريك فعاليت آغازنده‎هاي ريشه و افزايش انتقال كربوهيدرات به انتهاي قلمه تسهيل مي‎كند. تقسيم اولين سلولهاي آغازنده ريشه، به وجود اكسين دروني و يا اكسيني كه از خارج به كار برده مي‎شود، وابسته است و افزايش ريشه‎زايي قلمه‎هاي تيمار شده با اكسين به نظر مي‎رسد تا حدودي به‎واسطه افزايش هيدروليز ذخاير غذايي تحت تاثير اكسين‎ها باشد (1، 3، 5). تفاوت ريشه‌زايي بين غلظت‎هاي هورموني و شاهد نشان دهنده اين واقعيت است كه هر گاه در آغاز مرحله ريشه‎زايي مقداري هورمون اكسين در بستر موجود باشد مي‎تواند به افزايش درصد قلمه‌هاي ريشه‌دار شده كمك نمايد و از مرگ قلمه‎ها جلوگيري به عمل آيد، بطوري‎كه تعداد قلمه‎هاي ريشه‎دار شده در قلمه‎هايي كه با اكسين تيمار شده بود بطور معني‌داري، بيشتر از شاهد بود. كاهش درصد قلمه‌هاي ريشه‌دار شده در غلظت‎هاي بالاتر از 4000 پي‎پي‎ام احتمالاً به دليل به هم خوردن تعادل هورموني است. قلمه‌هاي گونه‎هاي مختلف نيازهاي متفاوتي در پاسخ به بستر ريشه‌زايي دارند. دليل اين واقعيت هنوز كاملاً شناخته نشده است. اين نتايج نشان مي‎دهد كه ژينكو بيلوبا مي‎تواند بطور موفقيت‎آميزي از طريق قلمه ساقه برگدار با استفاده از سيستم مه‎پاش ازدياد شود. كاربرد IBA مي‎تواند درصد قلمه‌هاي ريشه‌دار شده و تعداد ريشه را بهبود بخشد و غلظت 4000 پي‎پي‎ام بهترين غلظت براي ريشه‎دار شدن قلمه‎هاي ژينكو پيشنهاد مي‎شود و نيز بستر كشت ماسه با توجه به ارزان بودن و در دسترس بودن نسبت به پرليت براي ريشه‎زايي قلمه‎هاي ژينكو در شرايط مه‎پاش متناوب مناسب‌تر است.