بررسي ميزان متوسط شيره دهي هر بوته آنقوزه

مقدمه :

تنوع شرايط جغرافيايي و آب و هوايي در سرزمين پهناور ايران ، گوناگوني عظيمي را در شرايط اقليمي و به تبع آن جوامع گياهي اين كشور پديد آورده است . اگر چه بنا به دلايل چون چراي مفرط دام ، بهره برداري هاي بي رويه و قهر طبيعت كه خود ناشي از علل ياد شده است ، از انبوهي جوامع و گستردگي عرصه هاي تحت پوشش گياهي كاسته شده ولي با اين وجود راه نجات جوامع گياهي بازمانده از خطر انهدام و اميد به احياء رويشگاه هاي زوال يافته هنوز باقي است . ليكن دستيابي به اين دو هدف بزرگ تنها با تلاش و موقعيت سنجي برنامه ريزان و متخصصين منابع طبيعي تجديد شونده در جهت ارائه طرحها و برنامه هاي مدون مبني بر اصول علمي از يك سو و جلب مشاركت مردم در به اجرا در آوردن اين گونه طرحها از سوي ديگر امكان پذير خواهد بود .
شناخت ارزشهاي نهفته در منابع جنگلي و مرتعي از جمله عواملي است كه انگيزه حفاظت و احياء منابع تجديد شونده را قوت مي بخشد وجود گونه هاي متنوع گياهي با ارشهاي صنعتي ، دارويي و خوراكي كه بعضي از آنها نقش پر اهميتي را در صادرات غير نفتي دارا مي باشند ، جاذبه هاي فراواني را در گستره جنگلها و مراتع كشور پديد مي آورد . برخي از اين گونه ها از دير باز مورد شناسايي اطباء و دانشمندان اعصار گذشته قرار گرفته ، سابقه بهره برداري ديرينه اي در ميان مردم هر سامان داشته و پاره اي از آنها به دليل ناشناخته ماندن از نظر ارزشهاي موصوف در خور اهميت دانسته نشده و يا به واسطه صفات كم اهميت تري مورد بهره برداري قرار گرفته است .
استان كرمان نيز با وسعت 2/18 ميليون هكتار به عنوان دومين استان پهناور كشور محسوب ميشود و تنوع آب و هوايي متنوع در اين استان باعث بروز شرايط اقليمي و به تبع آن جوامع گياهي متنوعي شده است . آنقوزه يكي از گياهان بسيار مهمي است كه همه ساله مقادير قابل توجهي شيره از آن استحصال و به كشورهاي خارجي صادر ميشود ، ولي در تهيه طرحهاي بهره برداري و برآورد توليد تاكنون بر روي محاسبه ميانگين توليد هر بوته عملاً هيچگونه فعاليتي انجام نشده است .
 

هدف تحقيق :

در سالهاي اخير با بهره برداري هاي غير اصولي گياه آنقوزه در حال انقراض و نابودي است به منظور حفظ و حراست از رويشگاه هاي اين گياه تهيه طرحهاي بهره برداري مدون كه در آن به تمامي جنبه هاي حفظ و احياء توجه شده باشدالزامي است و در ايتراستا دانستن ميانگين متوسط هر بوته نيز ضروري بنظر ميرسد.بمنظور رسيدن به نقضها ي جنبه هاي حفظ واحياء توجه شده باشد الزامي است و در اين راستا دانستن ميانگين متوسط هر بوته نيز ضروري بنظر ميرسد. بمنظور رسيدن به نقصهاي مشترك با انجام تحقيقات موارد ذيل تحقق مييابد :
1 ـ بررسي ميانگين توليد هر بوته آنقوزه 2 ـ محاسبه توليد هر منطقه بر اساس شيره دهي هر بوته 3 ـ برنامه ريزي جهت برآورد توليد 4 ـ محاسبه دقيق ارزش ريالي توليد آنقوزه در هر منطقه 5 ـ آموزش بهره برداران به بهترين روش تيغ زني
 

شناسايي گياه آنقوزه :

آنقوزه گياهي است كه از خانواده چتريان Umbellifereae با نام علمي FerUla Assa Foetisa كه به فرانسوي به آن Asa Foetida و به انگليسي به آن Stingingassa گفته ميشود كه بر اثر تيغ زدن شيرابه از آن استحصال ميشود كه به نام خود گياه يعني آنقوزه معروف است . در استان كرمان دو نوع آنقوزه به نامهاي آنقوزه شيرين كه در حوالي سيريز ( مرز كرمان و يزد ) ، كوهبنان زرند و نوق رفسنجان و آنقوزه تلخ در حوالي كرمان ( كوهپايه و شرق چترود ) پابدانا ، بيدخون زرند ، جنوب سيرجان ، شمال و غرب شهر بابك پراكنش دارد، گستردگي دارد . پراكنش آنغوزه تلخ در استان كرمان به مراتب بيشتر از آنقوزه تلخ ميباشد . آنقوزه گياهي است چند ساله كه قطر ريشه گياه بر حسب سن متفاوت و ار 7 تا 10 سانتيمتر نيز ميرسد و تا عمق 30 الي 40 سانتيمتري خاك فرو ميرود . ريشه ها بصورت افقي و به موازات سطح خاك قرار دارند به دليل گستردگي ريشه گياه در حفاظت خاك نقش مهمي را ايفاء مينمايد . ريشه از دو لايه ذخيم و نازك تشكيل شده است و پوسته بيروني به رنگ قهوه اي متمايل به تيره ميباشد كه پس از خشك شدن به صورت يك لايه نازك به راحتي جدا ميشود . پوست دورني ضخيم و به رنگ سفيد مي باشد بافت ريشه بصورت چوب پنبه اي دارد و در اثر برخورد با اجسام سخت و به راحتي تغيير شكل ميدهد . منطقه يقه گياه پوشيده از اليافي است كه باقيمانده خشك شده برگهاي سنوات قبل ميباشد . با توجه به ميزان بارندگي و ساير شرايط محيطي هر چند سال يكبار به بذردهي ميرسد . و بعد از بذردهي بوته هاي آنقوزه براي هميشه خشك ميشوند ، چون در گياه بالغ تمامي شيره پرورده براي ساختن بذر به مصرف ميرسد . گل آذين به صورت چتر
مركب ميباشد و گلها هرمافروديت و به رنگ زرد ميباشد ، البته گلهاي نر و ماده نيز در گياه وجود دارد ، ارتفاع ساقه گل دهنده به دومتر نيز ميرسد بذرها به شكل راكت مي باشد و بسيار سبك هستند . رنگ پوست ساقه گل دهنده زرد و متمايل به سبز ميباشد . برگها به صورت روزن و در روي زمين گسترده ميباشند برگها سبز تيره داراي بريدگيهاي عميق هستند . برگهاي جوان بسيار شكننده بوده و به راحتي زخم ميشوند و شيره از داخل زخم تراوش مي كند . شيره آنقوزه به دو نوع اشكي و توده اي ميباشد . نوع اشكي از ساقه گياه و به مقدار كم در حالت طبيعي خارج و به درشتي يك نخود تا يك گردو مي باشد و بسيار مرغوب است . نوع توده اي بر اثر تيغ زدن فوقاني ريشه بدست مي آيد و داراي طعم گس و گزنده است و نامرغوب تر از نوع اول است . شيره آنقوزه حاوي 62% رزين 5/12% صمغ ، 3 تا 7 در صد اسانس ، 28/1 درصد اسد فروليك و به مقدار بسيار جزئي وانيلين ميباشد . آنغوزه داراي خواص درماني بسياري است و حتي در دامپزشكي نيز مورد استفاده قرار ميگيرد . طبق رأي حكما طب سنتي از نظر طبيعت خيلي خيلي گرم و نسبتاً خشك است و در درمان بيماريهايي چون فلج ، رعشه ، سستي اعضاء بسيار مفيد است . همچنين از شاخ و برگ خشك شده آنقوزه در زمستان براي تغذيه دام استفاده مي شود
عمليات پژوهشي طرح :
در سالهاي اخير به دليل افزايش جمعيت ، بهره برداري رو به افزايش است و بهره برداران همواره سعي مي كنند كه بيشترين توليد را به دست آورند . به دنبال اين روند در سالهاي اخير بهره برداري از گياه فوق منوط به تهيه طرحهاي بهره برداري مدون گرديده است . در تهيه طرحهاي بهره برداري معمولاً طراحان به آمار و ارقام متفاوتي استناد مي كنند كه عموماً پايه و اساس درستي ندارند ، لذا به منظور وحوت رويه در طراحي طرحهاي بهره برداري بايستي به ميزان توليد متوسطي جهت هر بوته دست يافت كه هدف از تحقيقات حاضر دستيابي به ميزان توليد متوسطي جهت هر بوته دست يافت كه هدف از تحقيقات حاضر دستيابي به اين مهم ميباشد . بدين منظور در دو منطقه از استان كه از نظر شرايط اكولوژيكي ، توپوگرافي ، پوشش گياهي و - شبيه هم هستند . ( تيكدر كرمان و بيدخون زرند ) 6 قطعه ( در هر منطقه سه قطعه ) به صورت پلاتهاي صد متر مربعي ( 10 10 ) به طور تصادفي در نظر گرفته شد و ضمن محصور نمودن اين قطعات نسبت به شمارش بوته هاي قابل بهره برداري اقدام و سپس با تيغ زدن هر بوته در طي دوره بهره برداري كه يكصد روز ميكشد نسبت به توزين شيره به دست آمده از هر گياه پرداخته و ضمن مقايسه توليد هر پلات با پلات ديگر ميزان متوسط توليد هر بوته در كل پلاتها اقدام گرديد . در جدول زير نتايج حاصل از آماربرداري در پلاتهاي شش گانه ذكر گرديده است .

 

نتيجه گيري :

چنانچه از جدول فوق هويداست در اين تحقيقات جمعاً در شش پلات 87 بوته قابل بهره برداري بوده اند كه جمعاً ميزان 3615 گرم آنغوزه استحصال شده است . با تجزيه و تحليل نتايج بدست آمده با استفاده از روشهاي آماري نهايتاً اين نتيجه حاصل شد كه ميزان متوسط شيره دهي هر بوته آنقوزه برابر 7/39 گرم مي باشد كه ميتواند در طراحي طرحهاي بهره برداري توسط كارشناسان و افرادي كه طرحهاي بهره برداري آنقوزه تهيه ميكنند مد نظر قرار گيرد .